Gıda Kayıp ve İsrafının Küresel Boyutları ve Etkileri

Gıda, su ve enerji tüm canlıların yaşaması ve sağlıklı ekosistemin kurulması ve korunması için birbiriyle yakın ilişkili olan stratejik öneme sahip üç temel alandır. Artan dünya nüfusunun yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmesi için sürdürülebilir gıda ihtiyacının karşılanması ve açlıkla mücadele, ülkelerin ve uluslararası kuruluşların en öncelikli konuları arasında yer alır. Gıda kaybı ve israfı çağımızın önemli küresel sorunlarından biridir. Tedarik zinciri boyunca gıda kayıp ve israfı birincil üretimde tarla ve çiftlik aşamasında başlayıp, depolama, nakil, işleme, ambalajlama, perakende satış ve tüketim aşamalarını kapsayan karmaşık ve çok faktörlü bir süreci kapsamaktadır. Gıda kaybı; gıda üretim zincirinin birincil üretimden dağıtıma kadar olan aşamalarında gıda tedarikçilerinin karar ve eylemleri sonucu; gıda israfı ise perakendecilerin, gıda hizmeti sağlayıcıların ve tüketicilerin karar ve eylemleri sonucu gıdanın miktarındaki azalma ile kalitesindeki düşmeyi ifade eder. Gıda kayıp ve israfı ülkeden ülkeye ve hatta aynı ülke içinde ürün tipine, coğrafi bölgeye ve sosyo-ekonomik faktörlere bağlı olarak büyük değişkenlik gösterir. Yüksek ve orta gelirli ülkelerde gıda kayıp ve israfı özellikle dağıtım, depolama ve tüketim aşamalarında, düşük gelirli ülkelerde ise üretim ve hasat sonrası aşamalarda oluşur. Günümüzde küresel düzeyde önemli boyutlara ulaşan gıda kayıp ve israfı, çevresel, sosyal ve ekonomik risk ve tehditlere yol açmaktadır. Dünyada üretilen toplam gıdanın yıllık yaklaşık üçte biri olan 1,3 milyar ton gıda kaybedilmekte veya israf edilmekte olup bu durumun yol açtığı ekonomik kayıp yıllık 1 trilyon ABD doları civarındadır. Gıda kayıp ve israfı aynı zamanda tarımsal üretim alanının %20-23’ünün; su tüketiminin %24’ünün; kimyasal gübre ve ilacın %20 -23’ünün gereksiz yere kullanılmasına neden olmaktadır. Gıda kayıp ve israfı küresel sera gazı emisyonunun %8’inden sorumlu tutulmaktadır. Gıda tedarik zincirindeki toplam enerji giderinin %38’i gıda kayıp ve israfı ile heba edilmektedir. Türkiye, son tüketici düzeyinde dünyada en çok gıda israfı yapan ülkelerin başında gelmektedir. Birleşmiş Miletler Çevre Programının 2021 raporuna göre, Türkiye’de evlerde, gıda servis hizmeti veren sektör ile toptan ve perakende satış noktalarında her yıl kişi başı 93 kilogram, toplamda 7,7 milyon ton gıda çöpe gitmek suretiyle israf edilmektedir. Özellikle uluslararası kuruluşlar tarafından yapılan çalışmalar ve belirlenen politika hedefleri, küresel düzeyde gıda kayıp ve israfının yaklaşık yarısının önlenebileceğini, dörtte birinin önlenmesi halinde bile küresel açlık sorunun çözülebileceğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda gıda kayıp ve israfının azaltılması ile; üretimde birim maliyetlerin düşürülerek fiyat istikrarının sağlanması, erişilebilirliğin artırılarak açlıkla mücadele edilmesi ve gıda güvencesinin teminiyle toplumun sağlıklı beslenmesi; iklim değişikliği etkilerinin azaltılması, biyoçeşitliliğin korunması, tarım arazileri ve su kaynaklarının verimli kullanılması yoluyla sürdürülebilir çevre ile tarım ve gıda sistemleri üzerine önemli katkılar sağlanacağı açıktır. Bu bölümde gıda kayıp ve israfının küresel boyutları ile sosyal, ekonomik ve çevresel etkileri hakkında bilgi verilmiştir.