Millî Mücadele Döneminde Samsun

Millî Mücadele döneminde Canik Sancağı, merkez Samsun olmak üzere Bafra, Çarşamba ve Terme kazalarından oluşmaktaydı. Önemli ihracat ve ulaşım merkezi durumunda bulunan Samsun limanı, Karadeniz’de İnebolu’dan sonra Anadolu’ya açılan ikinci kapı durumundaydı. İstanbul, Rusya ve Kafkasya’dan gelip-giden yolcu, yerli ve yabancı heyetlerle eşya ve askerî teçhizatın bir kısmı Samsun üzerinden Anadolu’ya ulaşmıştır. Yunanlılar, bu öneminden dolayı askerî bahanelerle 7 Haziran 1922 günü Samsun’u bombalamışlardır. Samsun, Millî Mücadele tarihi açısından bir başlangıç noktasıdır. Mustafa Kemal Paşa 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktıktan Millî Mücadele harekâtını Havza’da örgütlemeye başlamıştır. Bütün bu çalışmalar Samsun ve çevresinde İngiliz işgal güçlerinin ve İtilaf devletleri kontrol subaylarının baskılarına rağmen yürütülmüştür. Sivas Kongresi’nin ardından kurulan Samsun Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Samsun’da Millî Mücadele faaliyetlerine öncülük etti. Samsun Mutasarrıfı ve Belediye Başkanının çekincelerine rağmen Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin Ankara’yla yaptığı iş birliği sonucu Birinci TBMM seçimleri yapılmıştır. Halkı Pontusçu çetelere karşı savunmak amacıyla Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti tarafından millî müfrezeler kurulmuştur. Ordu ve asker ailelerine yapılan yardımlarla mitinglerin düzenlenmesinde Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin büyük rolü olmuştur. Pontuscu Rumlar, Millî Mücadele’nin sonlarına kadar Samsun ve çevresinde etkili olmuşlardır. Mustafa Kemal Paşa Samsun’dan gönderdiği bir raporda kırk kadar Rum çetesinin faaliyette bulunduğunu bildirmişti. TBMM Hükûmeti, Karadeniz kıyılarında bir Rum-Pontus Devleti kurmak isteyen bu çetelere karşı 1920 sonlarında Merkez Ordusu’nu kurmuşsa da kesin bir sonuç alınamadı. Bunun üzerine, 8 Şubat 1922 tarihinden itibaren Pontusçularla mücadele görevi 10. Fırka Komutanlığına verildi. Dâhiliye Vekili Fethi Bey’in, 28 Ocak-25 Mart 1922 tarihleri arasında Samsun’da yaptığı incelemelerin ardından Pontusçulara karşı kapsamlı bir harekât başlatıldı. 1923 yılında Pontus isyanına son verilerek Lozan’da Yunanistan’la Türkiye arasında imzalanan Türk-Rum ahali mübadelesinin uygulanmasına başlandı. Mübadele sözleşmesi gereğince, 1923-1924 yıllarında Yunanistan’a giden Rumların yerine Yunanistan’dan gelen mübadil Türkler iskân edildiler.

Atıf vermek için tıklayın.

Not: Crossref'te bulunan "Actions" sekmesi üzerinden atıf metnine ulaşabilirsiniz.