TÜBA’nın Gündemi: Enerjide Yapay Zeka
TÜBA Enerji Çalışma Grubu organizasyonu ve Gaziantep Hasan Kalyoncu Üniversitesi (HKÜ) ev sahipliğinde düzenlenen “Enerjide Yapay Zekânın Rolü Çalıştayı ve Paneli” 3-4 Haziran 2022’de Gaziantep HKÜ Kongre ve Kültür Merkezi’nde gerçekleştirildi. Program TÜBA YouTube kanalı üzerinden de yayımlandı.
Enerji alanında Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu bilimsel ve teknolojik konularda çalışmalar yaparak, bilgi üretmeyi, bilimi ve teknolojiyi geliştirmeyi, politika oluşturmaya yardımcı olmayı, yol haritaları çıkarıp, sorunlara çözümler önermeyi hedefleyen TÜBA Enerji Çalışma Grubu, Çalıştayla “enerji ve yapay zekâ” konularını masaya yatırıyor. Etkinlikte yapay zekânın enerji uygulamaları hakkında bilimsel çalışmalar yapan akademisyenlerin yanı sıra kamu ve özel sektörden üst düzey uzmanlar da yer alıyor. Çalıştayda enerji uygulamaları özelinde Türkiye’nin yapay zekâ politikalarının belirlenmesi sürecinde yapılması gerekenler ve konuya ilişkin öneriler değerlendiriliyor. İlgili uzmanların teknolojik ve bilimsel perspektifte ortaya koyacağı çözümler, izlenecek yol haritaları, fikir ve tavsiyeler doğrultusunda çalıştay raporu hazırlanarak kamuoyunun faydasına sunulacak.
Çalıştay programı, Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, Gaziantep Vali Yardımcısı Mutlu Almalı, Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin, TÜBA Başkanı Prof. Dr. Muzaffer Şeker, HKÜ Rektörü Prof. Dr. Türkay Dereli ve TÜBA-Enerji Çalışma Grubu Yürütücüsü Prof. Dr. İbrahim Dinçer’in konuşmalarıyla başladı.
“Milli teknoloji hamlesi anlayışıyla kritik teknolojilerin üretiminde yapay zekâyı bir köşe taşı olarak görüyor ve stratejilerimizi buna göre oluşturuyoruz.”
21. yüzyıl yapay zekâ odaklı sistemleri insan yaşamını, meslek ve kurumları yeniden inşa ettiği bir dönem olduğunun altını çizen Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank, tüm dünyanın dijitalleşmeyle birlikte, sanayiden eğitime, sağlıktan enerjiye birçok sektörde değişime ve dönüşüme şahit olduğunu ifade ederek; “Bu hızla giderse önümüzdeki 10 yıl içinde yapay zekâ harcamalarının iki kat artarak 100 milyar doları aşması öngörülüyor ve böylece yapay zekânın küresel ekonomide kapladığı payın 16 trilyon dolarla %14’e çıkacağı tahmin ediliyor. Biz de bu noktada milli teknoloji hamlesi anlayışıyla kritik teknolojilerin üretiminde yapay zekâyı bir köşe taşı olarak görüyor ve stratejilerimizi buna göre oluşturuyoruz. Veriden katma değer üretmeye dayalı bir anlayış doğrultusunda özel sektörden akademiye kadar bütün paydaşlarımızı içine alacak şekilde ulusal yapay zekâ stratejimizi ortaya koyduk. Nitelikli insan kaynağının geliştirilmesi, veri ve analiz alt yapılarının oluşturulması, Ar-Ge inovasyon kültürünün yaygınlaştırılması stratejide odaklandığımız alanların başında geliyor. Burada belirlediğimiz politikalarla yapay zekâ teknolojilerinin milli hasılamıza katkısını %5’e çıkararak ülkemizi teknoloji üreten bir konuma getireceğiz” dedi.
Türkiye’nin büyüyen ekonomisinin enerji ihtiyacını her geçen artırdığını belirten Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank; “bu doğrultuda sondaj ve sismik araştırma gemileriyle Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de doğalgaz arama faaliyetleri sürdürülüyor. Türkiye’nin enerji alanında dışarıya olan bağımlılığını azaltmak için hidroenerjiden jeotermale güneşten rüzgâra kadar yenilenebilir enerjiye de yatırımlar devam ediyor. Yatırımlar ve özel sektöre verilen destekler neticesinde yenilenebilir enerjinin payı %38’den %54’lere çıkarıldı” ifadelerini kullandı.
Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ayrıca şunları kaydetti; “Enerji kaynaklarını çeşitlendirmek kadar mevcut kaynaklardan alınan faydayı artırmak da oldukça önemli. Bu da ancak Ar-Ge yatırımları ve teknolojik gelişmelerle mümkün. Yapay zekâ çalışmaları da bu noktada enerji verimliliği alanında yeni ufuklar açıyor. Yapay zekâ uygulamaları hemen her alanda giderek yaygınlaşsa da bunun sosyal ve ekonomik etkilerini tahmin etmek için biraz zaman gerekiyor. Dolayısıyla biz ilk aşamada deneyen, keşfeden, öğrenen ve kendisini sürekli güncelleyen bir ekosistemin oluşturulması gerektiğini düşünüyoruz. Bu sebeple yapay zekânın getirdiği fırsatların tartışıldığı, ilgili tüm paydaşların katkı sağladığı bu tür bilimsel çalıştay ve panellerin politika yapıcılar için çok kıymetli”.
TÜBA’nın taşıdığı sorumlulukla görevlerini çeşitli program ve projeler yanında, oluşturduğu çeşitli çalışma grupları marifetiyle yürüttüğüne ilişkin sözleriyle konuşmasına başlayan TÜBA Başkanı Prof. Dr. Muzaffer Şeker, TÜBA Enerji Çalışma Grubu’nun da bunlardan biri olduğunu söyledi ve “Misyonu, enerji alanında Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu bilimsel ve teknolojik konularda çalışmalar yaparak bilgi üretmek, bilimi ve teknolojiyi geliştirmek, strateji ve politika üretmek ve yol haritaları çıkarıp sorunlara çözümler bulmak. Bu çerçevede çalışma grubunun vizyonu ise enerji konusunda ülkemizin enerji bağımsızlığına, bilimsel ve teknolojik gelişimine ve stratejik enerji önceliklerinin belirlenmesine katkı sağlayacak etkin ve yetkin bir kurumsal yapıyı oluşturmak. Türkiye’nin öncelikleri çalışma grubunun önceliklerini de belirliyor. Bu konu başlıklarında çalıştay, sempozyum ve toplantıların nihayetinde raporlar hazırlayarak kamuoyuyla, ilgili kurum ve kuruluşlar ile paylaşıyoruz” dedi.
“Yükselen teknolojilerin başat konularından olan yapay zekanın tüm alanlarda sağlıklı ve stratejik bir şekilde kullanımının önemi günden güne daha da belirgin bir hal alıyor.”
TÜBA Başkanı Prof. Dr. Muzaffer Şeker konuşmasına şu şekilde devam etti: “Bu vizyon ile TÜBA Enerji Çalışma Grubu’muzun ana gündeminden biri yükselen teknolojiler olurken bu konudaki ülkemizin enerji kullanımını ve geleceğini ilgilendiren başlıklarda çok disiplinli ve tematik bilimsel bir etkinlik düzenlemenin önemi de arttı. Yapay zeka, insanlarda zeka ile ilgili zihinsel fonksiyonları bilgisayar modelleri yardımıyla inceleyip bunları formel hale getirdikten sonra yapay sistemlere uygulamayı amaçlayan bir araştırma alanı. Ülkemizin ulusal bilimler akademisi olarak bilimsel yapay zekâ ve enerji başlıklarının aynı anda irdeleyen bilimsel çalışmaların bibliometrik analizlerini inceleme fırsatı bulduğumuzu ifade etmek isterim. Bu kapsamda enerji ve yapay zekâ eksenindeki bilimsel araştırmaların sayısının giderek artacağı söylenebilir. “Optimizasyon”, “yapay sinir ağları”, “sınıflandırma”, “tüketim”, “parçacık sürü optimizasyonu” konu başlıklarının alanda en sık çalışılan başlıklar olduğu gözlemleniyor. Öte yandan, yapay zekâ ve enerji konu başlığındaki bilimsel yayınlarda başta Çin olmak üzere Asya ülkeleri öne çıkarken, onu ABD ve Avrupa ülkeleri takip ediyor. Yükselen teknolojilerin başat konularından olan yapay zekanın tüm alanlarda sağlıklı ve stratejik bir şekilde kullanımının önemi günden güne daha da belirgin bir hal alıyor. Böylece enerji, bilişim ve strateji başlıklarının eş zamanlı düşünülmesi gerekiyor. Bu noktada titiz bir şekilde yol haritalarının çıkarılması gerekiyor”.
Tüm bu bilgiler ışığında iki gün boyunca da yüz yüze katılıma eş zamanlı sunulacak çevrim içi katılımla “Kamu Kurumlarında Yapay Zekâ Üzerine Yapılan Çalışmalar”, “Yapay Zekânın Temelleri”, “Kamu ve Özel Sektör Uygulamaları”, “Akademik ve Ticari Uygulamalar”, “Enerjide Yapay Zekâ: Zorluklar ve Fırsatlar” başlıklarında oturumlar gerçekleştirileceğinin altını çizen Prof. Dr. Şeker, “TÜBA olarak bizler tüm çalışma gruplarımızda yükselen teknolojiyi odağa alarak çalışmalarımıza devam edeceğiz. Bu doğrultuda bilim insanlarıyla enerji politikalarında ve teknolojilerinde ileriye yönelik reçeteleri, stratejik planları ve yol haritaları hazırlamayı hedefliyoruz” dedi.
“Kampüsümüzün elektrik ihtiyacının %70’ini yerli güneş panellerimiz ile karşılıyoruz.”
Üniversite olarak, sürdürülebilirlik ekseninde yenilenebilir enerji alanında Ar-Ge çalışmaları yaparak ilgili teknolojileri üretme ve etkin kullanma süreçlerindeki sorumluluklarının bilincinde olduklarını vurgulayan HKÜ Rektörü Prof. Dr. Türkay Dereli; “Bu vizyon ve misyonlarımız doğrultusunda TÜBA’nın Enerjide Yapay Zekânın Rolü Çalıştayı ve Paneline ev sahipliği yapmaktan büyük mutluluk duyuyoruz. Enerji, yenilenebilir enerji ve yapay zekâ alanında yapılan bilimsel çalışmalara büyük önem veriyor ve destekliyoruz. Ekosistem içinde güçlü işbirliği fırsatlarımız var. Özellikle alternatif enerji üretimi ve enerji depolama teknolojileri üzerine Ar-Ge çalışmaları yürütüyoruz. Kalyon Güneş Teknolojileri ile de ortaklaşa sürdürdüğümüz projelerimiz bulunuyor. Güneş hücrelerinin, yol aydınlatma elemanlarında ve elektrikli araç şarj istasyonlarında etkin kullanımına odaklanılan bir proje sürdürülüyor. Bir diğer proje ise rüzgâr türbinleri ile hareketli fotovoltaik güneş panellerinin bir arada kullanıldığı hibrit enerji istasyonları oluşturulmasını hedeflemekte. Kampüsümüzün elektrik ihtiyacının %70’ini kurulu gücü 2.3 MW olan yerli güneş panellerimiz ile karşılıyoruz. Dünya üniversitelerini çevreye duyarlılık, enerji kullanımı, atık dönüştürme, ulaşım yönetimi ve sürdürülebilirlik alanlarında değerlendiren Green Metrics tarafından yapılan ‘En Çevreci Üniversiteler’ sıralamasında, Türkiye’deki Vakıf Üniversiteleri arasında üçüncü sırada yer aldığımızı belirtmek isterim. Bu dereceleri almamızı sağlayan, sektör ile işbirliği yaparak Ar-Ge projelerde yer alan tüm akademisyen ve araştırmacılarımızı tebrik ediyorum. Aynı zamanda TÜBA GEBİP üyesi olan Rektör Yardımcımız Prof. Dr. Mehmet Lütfi Yola başta olmak üzere, bu çalıştayın düzenlenmesinde ve gerçekleştirilmesinde emeği geçen herkese teşekkür ederim” dedi.
TÜBA Asli Üyesi ve TÜBA Enerji Çalışma Grubu Yürütücüsü Prof. Dr. İbrahim Dinçer ise “TÜBA Enerji Çalışma Grubu olarak, enerjideki yeni gelişmelere ve bu gelişmelerin teknolojik uyarlamalarına, bilimsel, teknik altyapısına ve insan kaynağına kadar tüm boyutlarını incelemek, ülkemize yönelik stratejik planlar hazırlamak, bunları tartışmak ve bilimsel, teknolojik yol haritaları çıkarmak üzere çalışıyoruz.” dedi.
Prof. Dinçer şu şekilde konuştu: “Bu çerçevede içinde bulunduğumuz süreçten bakınca giderek önem kazanan yapay zekâ “makine öğretisi, derin öğreti, veri madenciliği ve hatta nesnelerin internetini” kapsıyor. Peki bu kadar geniş ölçekte metot yığınlarını içeren yapay zeka konusunu enerji ile nasıl ve ne şekilde ilişkilendirebiliriz? Acaba biz enerji başlığı altında yapay zekâyı nasıl kullanabiliriz? Yapay zekâ aslında hemen hemen enerjinin her boyutunda önemli olan bir konu. Dolayısıyla bizler de Çalışma Grubu olarak konunun öne çıkan uzmanları, kurumsal temsilcileri ve araştırıcılarıyla enerji ve yapay zeka başlığını tartışmak ve değerlendirmek üzere Çalıştay ve Panelimizi programladık. Yapay zekâyla ilgili ihtiyaçlar, yaşanan sıkıntılar, ileriye yönelik çözümler, uygulama aşamaları çok büyük önem arz ediyor. Biz Çalışma Grubu olarak programın sonunda ülkemiz için bir nevi reçete de diyebileceğimiz rapor hazırlamayı düşünüyoruz.”
Gaziantep Büyükşehir Belediye Başkanı Fatma Şahin’in de katılarak bir konuşma yaptığı açılışın ardından programda dört oturum düzenlenirken, ilk oturumun başkanlığını TÜBA Üyesi Prof. Dr. Erol Arcaklıoğlu üstlendi. Milli Teknoloji Genel Müdürü Zekeriya Çoştu “Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi İçerisinde Enerji Çalışmaları”, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Planlama ve Denetim Daire Başkanı Bilal Düzgün “Enerji Verimliliğinde Dijital Dönüşüm”, Nükleer Düzenleme Kurumu Teknik Başkan Yardımcısı Dr. Oğuz Can “Kamuda Enerji Alanında Yapay Zekâ Çalışmaları” EPDK, Dijital Çalışma Grup Başkanı Dr. Okan Yardımcı ise “Enerji Piyasasında Dijital Dönüşüm ve Yapay Zekânın Rolü” hakkında konuştu.
TÜBA Üyesi Prof. Dr. İbrahim Dinçer’in moderatörlüğünü yaptığı “Yapay Zekânın Temelleri” oturumunda Marmara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ercan Öztemel “Yapay Zekâyı Zeki Yapan Nedir? Ne Kadar Zeki Olacak?” sorularını cevaplarken, İngiltere Bristol Üniversitesinden Doç. Dr. Mehmet Emin Aydın “Otomatik Sistemlerden Otonom Sistemlere Yolculuk” başlığını detaylandırdı. İngiltere Birmingham City Üniversitesinden Prof. Dr. Hüseyin Şeker “Yapay Zekâ Enerji Üreten mi, Tüketen midir?” sorusuna yanıt aradı. Los Angeles California Üniversitesi’nden Prof. Dr. Aydoğan Özcan “Derin Öğrenme: Mobil Mikroskoplar ve Uygulamalar” ve AYBÜ & EDİDER Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Kâmil Çağatay Bayındır “Yapay Zekâ ve Enerji Dönüşümü” ile ilgili bilgi verdi.
Çalıştayın ikinci günü gerçekleştirilen üçüncü oturumun başkanlığını ise Prof. Dr. Kâmil Çağatay Bayındır yaparken, EPDK Dijital Dönüşüm Grubu Başkanlığından Dr. Zühre Aydın Yenioğlu “Makine Öğrenimi Modelleri ile Yenilenebilir Enerji Alanında Öngörü ve Tahmin”, TEİAŞ, AR-GE Müdürü Merden Yeşil “İletim Şebekesinde Yapay Zekâ Uygulamaları”, EPİAŞ, Piyasa Operasyonları Direktörü Tamer Emre “Enerji Piyasaları Açısından Yapay Zekâ”, AKSA Enerji Ticareti Müdürü Dr. Alper İnkaya “Ticari Stratejilerde Yapay Zekâ Uygulamaları” ve Presify Analitik Yazılım A.Ş.’den Rabia Şeyma Güneş ise “Dijitalleşme Çağında Yapay Zekâ ile Enerji Yönetimi”ni anlattı.
TÜBA Enerji Çalışma Grubu Üyesi Prof. Dr. Adnan Midilli Çalıştayın son oturumuna başkanlık etti. Erciyes Üniversitesi’nden Prof. Dr. Derviş Karaboğa “Enerji Verimliliği Çalışmalarında Yapay Zekâ” hakkında konuşurken AYBÜ’den Prof. Dr. Erol Arcaklıoğlu “Enerji Alanında Yapay Zekâ Çalışmalarının Özeti”ni yaptı. Katılımcılar TÜBİTAK BİLGEM, Dijital İkiz Program Yöneticisi Ruşen Halepmollası “Enerjide Büyük Veri ve Yapay Zekâ Uygulamaları”, Yıldız Teknik Üniversitesi’nden (YTÜ) Doç. Dr. Ertan Toy “Metaverse Çalışmalarının Enerji Sektöründeki Yansımaları”nı ve CTO & Kalyon PV Technologies CEO’su Dr. Peter Fath ise “What will be the Next Step for Solar Energy Technologies?”i dinledi.
TÜBA Enerji Çalışma Grubu Üyesi Prof. Dr. Bahri Şahin’in yönettiği panelde ise; Kalyon Enerji İcra Kurulu Üyesi Dr. Murtaza Ata, Prof. Dr. Kâmil Çağatay Bayındır, Prof. Dr. Derviş Karaboğa, HKÜ’den Dr. Öğr. Üyesi Mehmet Sakin ve Enerji İşleri Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Ramazan Usta yer aldı.
