Prof. Alp Can ve Ekibinden “Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu” Çevirisi
Prof. Alp Can ve Ekibinden “Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu” Çevirisi
TÜBA-Kök Hücre Çalışma Grubu Üyesi Prof. Dr. Alp Can ve ekibi tarafından, Uluslararası Kök Hücre Araştırma (ISSCR) Derneği’nin “Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu/ISSCR Guidelines for Stem Cell Research and Clinical Translation” Türkçe çevirisi Mayıs 2017 itibarıyla tamamlandı.
Uluslararası Kök Hücre Araştırma Derneği’nin (ISSCR) Kök Hücre Araştırmalarının Yürütme İlkeleri’ni (2006) ve Kök Hücrelerin Kliniğe Uyarlanması Kılavuzu (2008) güncelleme görevi verilen Biyoetik Uzmanı Jonathan Kimmelman’ın başkanlık ettiği dokuz ülkeden 25 bilim insanının yanı sıra etik ve sağlık koruma politikaları uzmanlarından oluşan ISSCR Kılavuzu Güncelleme Görev Ekibi, önceki yıllarda yayınlanan kılavuzları gözden geçirerek 2016 yılında yayımladı. Çalışmaya ayrıca, 2006 ve 2008 yıllarında hazırlanan kılavuz hazırlama ekibine başkanlık yapan George Daley ve Insoo Hyunda da katkıda bulundu.
Prof. Alp Can “Çeviri için dört kişilik bir ekip 4.5 ay boyunca titizlikle çalıştı.”
Kılavuzu Türkçeye, TÜBA-Kök Hücre Çalışma Grubu Üyesi ve Ankara Üniversitesi (AÜ), Tıp Fakültesi Histoloji ve Embriyoloji Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alp Can’ın başkanlığını yürüttüğü; AÜ Biyomedikal Mühendisliği Bölümü’nden Yrd. Doç. Dr. Açelya Yılmazer, A.Ü. Tıp Fakültesi’nden Uzm. Dr. Ferda Topal Çelikkan ve İstanbul Biruni Üniversitesi Tıp Fakültesi’nden Dr. Ece Nazlı Güngör Ordueri’nden oluşan dört kişilik ekip gerçekleştirdi.
Geniş bir kitleyi hedefleyen Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu, hücresel tedaviye ilişkin her türlü deneysel (klinik öncesi) ve kliniğe yönelik araştırmacı ve klinisyenlerin yanı sıra, yasa ve yönetmelik yapıcıların, fonlayıcı kurumların, araştırmaları destekleyen kişi ve kurumların, hastaların, hasta derneklerinin, hücre sağlayıcılarının, hücre ve tedarik malzemesi endüstrisinde çalışanların ve medyanın yararına sunuldu.
Çevirinin yaklaşık 4,5 ayda tamamlandığını söyleyen Prof. Can, bu süreci şu şekilde anlattı: “Her hafta düzenli olarak 4 saatlik toplantı yaparak her birimizin yaptığı çeviriler üzerinde kelime-kelime, satır satır düzeltmeler yaptık. Daha sonra düzeltmeleri alan çeviri sahibi bunları kendisi tekrar analiz etti ve bir sonraki toplantıya getirdi. Burada metin üzerinden tekrar gidildi ve arşive kaldırıldı. Sona yaklaşırken arşivdeki bölümler çıkarılarak ekip üyeleri tarafından tüm metin en az beş kez gözden geçirildi ve bölümler arasında anlam ve anlatım bütünlüğü tam olarak sağlanmaya çalışıldı. Şunu da belirtmeliyim ki, bu çeviriyi yaparken kısa zaman içinde bir terimler sözlüğü oluşturduk ve her çevirmen aynı ifadeler için aynı terimi kullanmış oldu. Çeviri sonrası ISSCR’ın ilgili ofisi tüm dokümanı bağımsız bir kuruluşa denetlettirdi. Bu süreçte bazı öneriler geldi; bunlardan bazıları kabul, bazılarını ise reddettik. Metnin son şeklini alması Nisan 2017’de gerçekleşti.”
“ISSCR kılavuzları etik ilkeleri temel alıyor.”
Bu tür kılavuzların, insan sağlığında iyileşme sağlayacak kök hücre araştırmaları ve tıbbi girişimler için etkin, uygun ve sürdürülebilir araştırma çabalarını desteklediğini vurgulayan Prof. Dr. Alp Can Kök Hücre Araştırma ve Kliniğe Uyarlama Kılavuzu’nun önemi hakkında konuştu: “Kılavuzda yer alan öneriler yerel yasaların ve düzenlemelerin yerine geçmez; ancak bu öneriler yerel yasaların yorumlanmasına ve geliştirilmesine yardım edebilir ve mevzuatta yer almayan araştırma uygulamalarına kılavuzluk yapabilir. ISSCR kılavuzları bilimde, gönüllülerde yapılan araştırmalarda ve tıpta geniş kitleler tarafından benimsenmiş olan bir takım etik ilkeleri temel alır. Bugüne dek yayınlanmış bazı kılavuzlar özellikle kök hücre temelli çalışmalara yön vermede yardımcı olur. Bunlar arasında insan embriyoları ve gametlerinin kullanıldığı araştırmalardan kaynaklanan duyarlılığın değerlendirilmesi, hücre temelli bazı girişimlerde geri dönüşümü olmayan risklerin ortaya çıkarılması, etkin tedavisi olmayan ve ciddi hastalığı olan korumasız bireylerin acil tıbbi gereksinimlerinin karşılanması, kamuoyunun sağlık alanındaki gelişmeler, tedaviye erişilebilirlik ve araştırmalardaki rekabet konularındaki beklentileri sayılabilir.”
“Kök Hücre konusunda birçok ülkede, Türkiye’de olduğu gibi kendi dilinde bir kaynak birikimi bulunmuyor.”
Kılavuzun orijinali olan İngilizcesinin ve Çince çevirisinin dışında Mayıs 2017 itibarıyla Türkçesinin ISSCR’ın ilgili sayfasında yer aldığını ifade eden Prof. Can, konu hakkında az sayıda kaynak kitap olduğunu dile getirdi ve “Kök hücre konusu klasik bilgi düzeyine henüz ulaşmadı. Birçok eğitim programında eğitim müfredatına henüz girmedi. Klasik kitaplarda kök hücrelerle ilgili bilgiler son beş yılda yer almaya başladı. Ancak buna karşın çok büyük bir güncel bilimsel makale birikimi bulunuyor. Bunun yanı sıra kongre ve sempozyumlar da çok sayıda. Kasım 2013’te “Kök Hücre Biyolojisi, Türleri ve Klinik Kullanımları” bir kitabımız yayımlandı. Gelen geri bildirimler büyük bir bilgi açığını kapattığını gösteriyor. Bunun yanı sıra iki aylık periyodlarla Kök Hücre E-Bülteni (www.kokhucrebulteni.com) yayımlıyoruz. Sanıyorum birçok ülkede bu düzeyde kendi dilinde bir kaynak birikimi bulunmuyor.” dedi.
“ISSCR’ın bu kılavuzu uluslararası kabul edilmiş etik ve bilimsel ilkeleri hatırlatma görevini yerine getiriyor.”
Prof. Dr. Alp Can, kök hücre araştırmalarının, yasa yapıcılardan, basından ve sosyal medya da dâhil olmak üzere popüler kültürden büyük ilgi gördüğünü; bilimsel ve klinik potansiyeliyle bu alana ilişkin tartışmalar göz önüne alındığında, kamunun kök hücre araştırmalarına gösterdiği bu yüksek ilginin anlaşılabilir olduğunu söyledi. Tüm bunların yanı sıra bulguların popüler literatür ile tıbbi literatür arasındaki raporlanma farkının genellikle idealden uzak olduğunun altını çizen Prof. Can, “Olası yararlar bazen abartılır; klinik uygulama ve risklerin getirdiği zorluklar genellikle hafife alınır. Bu tür yanlış veya eksik örnekler, halkın, hasta topluluklarının, hekimlerin beklentilerinde, sağlık ve bilim politikalarının belirlenmesi üzerinde somut etkilere neden olabilir. Doğru olmayan veya eksik örnekler, kanıtlanmamış klinik kullanımlar kök hücreleri pazarlayacak şirketler ve bireyler tarafından da istismar edilebilir. Bu nedenlerden dolayı ISSCR’ın bu kılavuzu, yerel yasa ve yönetmeliklere müdahale etmeden konunun tüm paydaşlarına uluslararası kabul edilmiş etik ve bilimsel ilkeleri hatırlatma görevini yerine getiriyor.” dedi.
Kılavuzun çevirisi önümüzdeki aylarda Türkiye Klinikleri Dergisi’nin bir ek sayısında kısaltılmış haliyle yayımlanacak. Ayrıca kılavuzun öne çıkan kısımları Kök Hücre E-Bülteni’nde de yer alacak. Kılavuzun orijinal metni ve Türkçe çevirisine http://www.isscr.org/home/publications/2016-guidelines ve www.kokhucrebulteni.com adreslerinden ulaşılabilir.