TÜBA Üyesi Prof. M. İlhan Başgöz Vefat Etti
TÜBA Şeref Üyesi, dünyaca ünlü halk bilimci Prof. Dr. Mehmet İlhan Başgöz, 13 Nisan 2021 tarihinde Ankara’da vefat etti.
4 Ocak tarihinde kendi isteği üzerine Amerika’dan Türkiye’ye ambulans uçakla getirilen 100 yaşındaki bilim insanı Prof. Başgöz, bir süredir tedavi gördüğü Şehir Hastanesi’nde hayatını kaybetti.
Prof. Dr. Mehmet İlhan Başgöz kimdir?
1921 yılında Sivas Gemerek’te doğdu. 1928'de Harf Devrimi yapıldığı sırada millet mekteplerinde okuma yazma öğrendi. 11 yaşındayken ailesi Sivas'ın merkezine göç edince ilk ve ortaöğrenimini burada tamamladı. Yükseköğrenimini 1945’te Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü'nde tamamladı. Aynı fakültede 1946'dan 1950'ye kadar Prof. Pertev Naili Boratav'ın asistanı olarak çalıştı. 1948'de kurulan Türk Folkloru ve Halk Edebiyatı Kürsüsü'nün düzenlediği araştırmalara katıldı, doktora çalışmasına başladı. "Biyografik Türk Halk Hikâyeleri / Kahramanları, Teşekkülleri, Saz Şairlerinin Eserleri ile Münasebetleri" adlı tez çalışmasıyla doktora çalışmasını 1949’da tamamladı. Folklor ve Halk Edebiyatı Kürsüsü'nün kapatılması üzerine, burslu okuduğu için, 1950’de Tokat Lisesi'ne edebiyat öğretmeni olarak atandı; ancak iki yıl sonra buradan da çıkarıldı.
Askerliğini bitirdikten sonra bir süre çeşitli işlerde çalıştı, İngiltere'ye giderek bu ülkede araştırmalar yaptı. 1960'ta Ford Vakfı bursuyla Amerika Birleşik Devletleri'ne gitti. İki yıl Los Angeles, iki yıl da California Berkeley Üniversitesi'nde araştırmacı olarak çalıştı. 1965'te Indiana Üniversitesi’nin Ural-Altay Dilleri Bölümü'ne öğretim üyesi oldu. 1967'de doçentliğe, 1976'da profesörlüğe yükseldi ve 1983’te Amerika Folklor Derneği onur üyeliğine seçildi. Türkiye'ye döndü ve bir süre Boğaziçi Üniversitesi'nde Türk edebiyatı dersleri verdi. 1997'de emekli oluncaya kadar bu üniversitedeki görevlerine devam etti. 1998'den sonra Bilkent Üniversitesi'nde konuk öğretim üyesi olarak görev yaptı ve daha sonra Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi'ne geçti ardından Ankara'ya dönerek çalışmalarını Orta Doğu Teknik Üniversitesi'nde sürdürdü.
İlhan Başgöz, 1943 yılından itibaren, başta Doğu Anadolu Bölgesi (Kars ve Erzurum) olmak üzere, pek çok yerden derlediği destan, halk öyküleri, atasözleri, bilmeceler, türkülerin yanı sıra gölge oyunu, kukla, halk dansları konulu filmlerden oluşan zengin bir belgelik oluşturdu. Yaşadığı yüzyıl ve gösterdiği farklı kimlikler konusunda henüz hakkında görüş birliğine varılamayan Karacaoğlan konusunda "Karacaoğlan geleneği" olarak özetlediği görüşleriyle bir şairin kişisellikten anonimleşmeye gidişini ele aldı. Yunus Emre, Pir Sultan Abdal gibi birçok şairle ilgili olarak yapılacak çalışmalarda yararlı olabilecek bu görüş, araştırmacılar arasında da ilgi topladı. Başgöz'ün halk edebiyatı araştırmalarına yaptığı katkılardan biri de sözlü kaynaklardan derlenen malzemenin bir anlatı olarak ortamı ve gelenek faktörleriyle incelenmesi gerektiğini örnekleriyle vurgulaması oldu. Türk ve dünya bilmece araştırmalarına on üç binden fazla tasnif edilmiş Türk bilmecesini TÜBA Şeref Üyesi Prof. Andreas Tietze ile yayımlayarak (Bilmece: A. Corpus of Turkish Riddles, 1973) katkıda bulundu. Türk halk öykülerini incelerken de, V. Propp tarafından geliştirilen tip ve motif odaklı yapısal araştırma yöntemine, incelemelerinde öykü kahramanlarının temel eylemlerinin "kriz, değişim, arama, engeller, çözülüş, birleşme" başlıkları altında düzenlenmesine katkıda bulundu. Türk halk öykülerini; "ailenin parçalanması, yeni bir aile için savaşım ve yeni bir ailenin kurulması" olarak üç temel bölüm altında inceleyen Başgöz, bu bölümleri kahramanların eylemleri ile birleştirir.
2004 yılında TÜBA Bilim Ödülü sahibi olan Prof. Dr. Mehmet İlhan Başgöz, 2007 yılında TÜBA Şeref Üyesi seçildi.